Með náttúrunni - Sigþrúður Jónsdóttir í eldlínunni - 2. þáttur

Komið þið sælir kæru náttúruunnendur!

Sigþrúður Jónsdóttir náttúrufræðingur í Eysta Geldingaholti í Gnúpverjahreppi er í eldlínunni hjá okkur í september. Hún hefur í verið ötull baráttumaður fyrir verndun Þjórsárvera. Í fyrsta viðtalinu við hana segir hún okkur frá tengslum sínum við Þjórsárver og sögu baráttunnar fyrir verndun þeirra. En hver er Sigþrúður Jónsdóttir og hvernig hafa sterk tengsl hennar við náttúruna mótast allt frá því hún var lítið barn. Hlusta á þáttinn.

Útdráttur úr viðtalinu 

Landbúnaðarnám í Wales og beitarrannsóknir á Auðkúluheiði

Gibba hafði mótandi áhrif
Sigþrúður segist hafa verið mikill dýravinur og sérstaklega mikið fyrir kindur „þær hafa alltaf verið mér hjartfólgnar“ segir hún. „Þegar ég var sex ára eignaðist ég fyrsta heimalninginn minn hana Gibbu og hún hafði mikil áhrif á mig, ég hugsaði um hana eins og barnið mitt og í dag er ég með netfangið Gibba. Á þessum tíma voru miklar og heitar umræður um ofbeit. Ég fylgdist vel með og fékk þá strax áhuga á tengslunum á milli sauðfjár og gróðurs sem ég hef alltaf haft síðan. Ég vildi vera úti í náttúrunni að leika mér og fylgdi fólkinu frekar í útiverkin en inniverkin. Ég tengdist náttúrinni sterkt og var íhaldssöm á því sviði, vildi ekki láta hrófla við hæðum og hólum, til dæmis vegna vegagerðar, en man þó ekki eftir að hafa grátið mikið þó ræktuð væru tún í móanum. Mér fannst ekki mega skemma hvað sem var. Ég fékk snemma áhuga fyrir blómum og lærði nöfnin á þeim, fannst það skipta máli.

Ég er alin upp við mikla nátúrurfegurð því út um eldhúsgluggann er einstaklega fögur fjallasýn til austurfjallanna, Heklu, Tindafjallajökuls, Þríhyrnings og Eyjafjallajökuls. Svo er Þjórsárdalur í næsta nágrenni með sínum perlum Háafossi, Hjálparfossi og Gjánni. Þetta eru staðir sem ég heimsótti sem barn. Þangað var stundum skroppið á milli mjalta. Mér finnst jörðin heima líka falleg með holt og hæðir, landslagið er afslappað og fagurt. Sem barn man ég ekki eftir að hafa hugsað mikið um framtíðina, lifði bara í núinu var ekki að velta því fyrir mér hvar ég byggi eða hvað ég ætlaði að verða. Ég taldi að ég myndi alltaf hafa tengingu heim og vera með nokkrar kindur.  Ég stefndi ekki að því að verða bóndi en ætlaði um tíma að verða sauðfjárræktarráðunautur.

Valdi Wales vegna fjárbúskapsins
Eftir grunnskóla lá leiðin í MH og svo fór ég einn vetur í líffræði í Hí en svo lá leiðin í landbúnaðarnám í Bangor í Norður Wales. Ég vildi fara í einhverskonar náttúrufræði og  Wales varð fyrir valinu þar sem þar var mikið af kindum og þeir framarlega í beitarmálum. Ég hélt reyndar að ég myndi aldrei fara til útlanda þar sem ég taldi að það yrði allt of erfitt að fara svo langt að heiman. Það er mjög fallegt þar sem ég var í Wales, þar eru fjöll og dalir og mikið af litlum þorpum. Bangor er lítill háskólabær á stærð við Akureyri. Það var gott að vera í Wales. Mér var mjög vel tekið, fólkið var mjög gott við mig og ég eignaðist góða vini. Ég þótti svolítið sérstök þar sem fæstir höfðu séð Íslending áður og ég naut því svolítillar athygli.  

Þegar ég fór til Wales árið 1985 var erfitt að komast þangað. Það var bara hægt að fljúga til London eða Glasgow og síðan tók við sex tíma lestarferð. Nú er flogið til Manchester og þaðan er bara steinsnar til Wales. Það eru samt ótrúlega fáir sem hafa komið til Norður Wales sem er ákaflega fallegt svæði sem á merka sögu og þar er mjög margt að skoða. En þarna er mjög mikill sauðfjárbúskapur og mér var sagt að það væri hvergi jafn margt sauðfé á hektara en í Wales. Ég veit ekki hvort það er satt segir Sigþrúður en það eru allsstaðar kindur. Ég var í alhliða landbúnaðarnámi, lærði um sauðfé, nautgriparækt, svín, akuryrkju og kartöflur en þegar ég gat valdi ég alltaf greinar sem tengdust úthagafræði og samspili gróðurs og grasbíta, það heillaði mig mest

Það er mikil beitarstýring í Wales  og mikið af girðingum sem flestar eru hlaðnar úr grjóti. Það er mikið skipulag á öllu og fleiri en eitt sauðfjárkyn. Beitarskipulagið fer eftir því um hvaða kyn er að ræða. Það er beitt bæði á hálendi og láglendi á ákveðnum tímum og féð er flutt milli svæða. Þarna er smalað eins og hér en þetta er þó að mörgu leiti allt öðruvísi kerfi en við þekkjum.

Þarna eru láglendis kindur og hálendis kindur. Fjárkynið frá svæðinu heitir Wales- Mountain og eins og nafnið bendir til eru það kindur sem fara til fjalla en þær bera á láglendi og hafa eitthvert skjól á veturna. Ég fór í sauðburð á háskólabýli, þar var manngert sauðfjárkyn sem hét Cambridge en prófessor í minni deild hafði komið eitthvað að því. Þetta eru mjög frjósamar kindur en mjög slepjulegar og stórar og ósköp aumingjalegar, linar og asnalegar. Það var búið að rækta þær svo mikið til að ná upp frjóseminni. Nei ég heillaðist ekki af þeim segir Sigþrúður og bætir við svo eru allar kindur þarna með hala og minna þannig á hunda en ekki með dindil eins og okkar kindur.

Fé á ekki að vera á auðnum landsins

Í lokaverkefninu mínu tók ég beitarfræði og kannaði atferli sauðfjár og síðan fór ég í mastersnám þar sem ég skoðaði samspil sauðfjár og beitar á Auðkúluheiði, hvernig sauðfé hefur áhrif á gróðurinn og hvernig gróðurinn hefur áhrif á sauðféð. Sigþrúður er alfarið á móti því að sauðfé sé þar sem það á ekki að vera. Mér finnst svo vænt um þessa skepnu segir hún, ég vil henni allt það besta og þess vegna á sauðfé að vera í góðum haga og ég vil ekki að það gangi á auðnum landsins.

Við verðum að horfast í augu við að beit hefur áhrif. Þó mér þyki manna vænst um sauðkindina þá vil ég líka að beitinni sé stjórnað, það er  mjög miklvægt. Við verðum að hefta frelsi þessarar ágætu skepnu, hún hefur ekkert vit til að sjá hvað er best fyrir framtíðina frekar en margir aðrir.

Kindur eru tækifærissinnar og eru mjög duglegar að bjarga sér, flottar skepnur og greindar en við verðum að hafa vit fyrir þeim. Þetta eru húsdýr og það er á ábyrgð eigandans hvar húsdýrin eru hvort sem það eru kindur, hestur eða kýr. En dýrin hafa sjálfstæðan vilja og fara stundum þangað sem eigandinn vill ekki að þau fari.

Ég vil ekki að fé gangi í Þjórsárverum. Það er mjög mikilvægt að eiga slíkt svæði sem er ósnortið af búfjárbeit. Landið þar hefur lengi verið blómum skrýtt og þar eru góðar og eftirsóttar beitarplöntur eins og blágresi, hvönn og burnirót sem er í stórum breiðum. Féð hætti að fara þangað þegar það fækkaði á afréttinum og ég vil ekki að það fari þangað aftur. Ég veit ekki hvenær þar var fé síðast en þegar ég fór fyrst í Þjórsárver fyrir 30 árum þá voru þar um 30 kindur. Ég vona að þær finni þetta svæði ekki aftur og það fái  að vera í friði. Þjórsárver eru svo dýrmæt og viðkvæmt. landsins    

Beitarrannsóknir á Auðkúluheiði
Það land sem fór undir lónið á Auðkúluheiði var vel gróið. Þetta var mjög sterkt land þar sem farið höfðu fram beitartilraunir í áraraðir eða frá 1975 til 1989. Í þessum tilraunum voru könnuð  áhrif mismunandi beitarþunga annars vegar á fé og hinsvegar á gróðurinn.

Það var merkilegt að sjá hvað þetta land þoldi. Þarna voru þungbeitt hólf, meðal beitt og létt beitt. Þungbeitta hólfið var vísvitandi ofbeitt árum saman til að kanna hvað það þyldi mikla beit. Í lokin eða eftir um 15 ár var mikill munur á ofbeitta og léttbeitta hólfinu. Ofbeitin hafði áhrif á plöntuval kindanna sem urðu að gera sér verri plöntur að góðu til að hafa í sig og á.

Þarna var búið  að safna mjög miklum upplýsingum um beit á hálendinu þegar öllu þessu landi var sökkt undir Blöndulón. Margt var gert upp og gefið út en þó ekki allt. Fyrir utan fórnina að sökkva öllu þessu gróna landi á Auðkúluheiði þá var mikill missir af þessum hólfum, gríðarlegt tjón því þau hefðu getað gefið svör við ýmsu þegar fram liðu stundir. Hversu lengi hefði ofbeitta hólfið verið að jafna sig ef það hefði nokkru sinni gert það og hvernig gróður hefði þá komið upp. Vísindalega var þetta gríðarleg sóun.

Síðan þá hafa engar slíkar rannsóknir verið  gerðar. Upphafið var Þjóðargjöfin 1974, í kjölfarið voru sett upp beitahólf víða um landið og mikið fé lagt í rannsóknirnar. Síðan fækkaði stöðunum með árunum og að lokum voru bara tveir staðir eftir, Auðkúluheiði og Hestur í Borgarfirði. Það voru líka uppskerumælingar í Sölvholti í Flóa. Nú finnst mér áhugi á svona rannsóknum vera að aukast. Það vantar meiri þekkingu á þessu sviði.

Við byggjum enn á þessum rannsóknum í okkar beitaráðgjöf, þær eru það sem við höfum héðan frá Íslandi. Rannsóknirnar voru bæði gerðar á láglendi og hálendi og við miðsmunadi aðstæður. Þetta er mjög dýrmæt þekking í dag.

Gibba og beitarráðgjöf
Sigþrúður hefur unnið hjá Landgræðslunni frá 1994 svo það má segja að heimalningurinn Gibba hafi haft mikil áhrif á framtíðarstarfið. Reyndar átti Sigþrúður fleiri heimalninga en hana. Hún segir að allir þeir sem eigi dýr geri sér grein fyrir að hver einasta skepna er einstök og öðruvísi en sú næsta af sama kyni, hver hefur sinn persónuleika. Sigþrúður flutti heim í sveitina sína árið 1991 vegna þess að maðurinn fékk vinnu þar.  Þá var hún að skrifa mastersverkefni og trúði því að hún fengi síðan eitthvað að gera á svæðinu. Það varð raunin því Landgræðslan er með höfuðstöðvar á Suðurlandi, í Gunnarsholti á Rangárvöllum.

Steinunn Harðardóttir.

Hlusta á þáttinn.

Náttúruverndarsjóður Pálma Jónssonar styrkir þáttagerðina.