Sóun matvæla og hvað við getum gert

Að henda mat er í raun að lifa í ótrúlegri forheimskun. Um tveim milljörðum tonna er hent á ári, helming heimsframleiðslunnar. í Bretlandi einu saman er 7,2 milljónum tonna hent af mat á ári hverju. Að meðaltali hendum við 120 kg. af mat á ári. Hver og einn okkar. Mest er hent af kartöflum, síðan banönum.

Þar sem helmingi matvæla er hent má heimfæra það og skoða hvað þetta þýðir fyrir barnafjölskyldu á Íslandi:

Ef að ca. 40% af tekjum okkar er varið í mat* þá fer 20% í ruslið.
Það þýðir að ef fjölskyldan þénar 363 þúsund kr. á mánuði þá hendir hún sem samsvarar 73  þúsund kalli í hverjum mánuði, eða 876 þúsund krónum á ári. Tæp milljón í ruslið á ári. Ef börnin fjögur eru heima í 25-30 ár þá hendir þessi barnafjölskylda vel virði einnar íbúðar í ruslið. Og það er bara hennar fjárhagslega tap, allt annað ekki með talið.

*Framfærsluviðmið hjón með 4 börn (tölur frá Umboðsmanni skuldara jan. 2013)
Matur 146.127 kr.
Annað 217.485  kr.
Samtals framfærsluviðmið 363.612 kr.*

Það er í okkar eigin hag að byrja strax að gera okkur grein fyrir því hvað sóun matvæla er bjánalegt athæfi. Byrjum strax í dag!

Að henda mat þýðir í raun:

• Peningaaustur, sem er eyðsla á okkar líftíma og lífsgæðum.
• Að sóa verðmætum sem annars gætu nýst á uppbyggilegan hátt; okkur sjálfum, öðru fólki eða dýrum, eða sem áburður fyrir ræktun matjurta.
• Aukin hlýnun andrúmsloftsins, því öll framleiðsla s.s. ræktun, uppskera, vöruframleiðsla og flutningar hafa í för með sér mikinn útblástur koltvísýrings og annarrra mengandi efnasambanda. Sóun á verðmætum málmum sem eru auðlindir sem flestar eru ekki endurnýjanlegar.
• Sóun á ræktarsvæðum jarðar, sem nú þegar eru orðin of lítil.
• Sóun á vatni, einni verðmætustu auðlind jarðar.
• Sóun á orku, sem er víðast hvar einnig óendurnýjanleg auðlind og þar sem hún er endurnýjanleg þarf samt að fórna náttúruperlum, byggja virkjanir og orkuflutningamannvirki til að koma orkunni á leiðarenda.
• Sóun á eldsneyti, oftast nær olíu. Við vitum öll að bruni jarðefnaeldsneytis er eitt stærsta vandamál nútímans.
• Sóun á umbúðum af öllum gerðum sem eykur á sorpvandamálið og þá mengun sem af henni hlýst á sjó og landi. Umbúðir eru flestar úr plasti eða pappír.
• Að henda mat er skaðlegt fyrir sanngirnisvitund okkar. Það getur aukið á grandvaraleysi gagnvart umheiminum og aukið á samviskubit okkar gagnvart manni og jörð.

Frekar en að bíða eftir að lausnir komi að ofan, frá því opinbera, einhverntíma, með tilskipunum, þá þarf hver og einn að líta í eigin barm og endurmeta neyslu- og hegðurmynstur sitt gagnvart matvælum.

Allir eru einstaklingar og við verðum að taka ábyrgð á okkar gjörðum sem einstaklingar, því samfélag samanstendur alltaf af hópi einstaklinga.

Lausnir geta falist í:

• Að geyma mat við rétt raka- og hitastig, þannig helst hann ferskari lengur. Sjá nánar um kælivörur og frystvörur.
• Að skoða reglulega í eldhússkápana, í frystinn og ísskápinn og klára það sem til er áður en meira er keypt inn.
• Að gera nákvæmar eða grófar áætlanir um það sem við ætlum að hafa í matinn yfir vikuna.
• Að gera innkaupalista áður en við förum að versla. Auðvitað eftir að við erum búin að skoða hvað er til og hvað ekki.
• Að fara ekki svöng í innkaupaleiðangur.
• Að passa okkur á mataruppskriftum sem innihalda hráefni sem við vitum að við notum sennilega aldrei aftur.
• Að vara okkur á að fjölmiðlum, dagblöðum, tímaritum og á vefsíðum eru söluaðilar að reyna að selja okkur ákveðnar vörur, ekki bara að gleðja fjölskylduna okkar með guðdómlegum uppskriftum sem gera okkur hamingjusöm.
• Að vega og meta verð og uppruna vörunnar og hvort að við þurfum virkilega á henni að halda og í þetta miklu magni áður en keypt er.
• Að nota afgangana næsta dag eða frysta strax og merkja ílátin með nafni á rétti og dagsetningu. Gamlir afgangar verða sjaldnast hitaðir upp á þarnæsta degi eða eftir það.
• Að gefa frekar með sér en henda, bjóða vinum í mat, jafnvel með stuttum fyrirvara ef við eldum allt of mikið.
• Að gefa vinum umframbirgðir og gleðja þannig okkur sjálf og þá.
• Að rækta eigið grænmeti og uppskera eftir þörfum. Frysta umframuppskeru til vetrarins, súrsa, sulta eða sjóða niður.
• Að henda ekki mat bara af því að síðasti söludagur er runninn upp. Egg geta t.d. geymst í fjölda mánaða, hunang í nokkrar aldir, niðursuðuvörur í nokkur ár, ostur í nokkrar vikur eða mánuði og mjólk í nokkra daga.

Það sem við getum gert á veitingastöðum:

• Byðja um minni skammta ef þú sérð eða veist að skammtarnir eru allt of stórir fyrir þig.
• Ef þú ætlar ekki að borða brauð með mat sem brauð fylgir með, eða eitthvað annað, afþakkaðu það þá. Það má sleppa hlutum, jafnvel þó að þeir séu innifaldir í verðinu.
• Tekið lítð á diskinn á salatbarnum og náð frekar í meira ef við fengum okkur ekki nóg fyrst.
• Byðja um „Doggy bag“ til að taka afganga með heim. Ef þú borðar þá ekki gæti hundurinn þinn kunnað að meta þá.
• Spurt hvaða sé gert við matarleifar á veitingastaðnum, hvort þær fari í moltugerð eða séu notaðar á annan hátt.

Skv. Landsáætlun um úrgang sem nú er í vinnslu á að draga markvisst úr urðun lífræns úrgangs. Söfnun lífræns úrgangs verður lögleidd hér á landi í skrefum og þess vegna er verið að innleiða brúnar tunnur fyrir lífrænan úrgang í mörgum sveitarfélögum. Það þýðir þó ekki að maður eigi að reyna að fylla brúnu tunnurnar. Þær eru mjög stórar fyrir venjuleg heimili.

Önnur lausn sem boðið er upp á víða er heimilissorptunna m. innáhangandi hólfi fyrir lífrænan úrgang.

Lífrænn úrgangur nýtist í moltugerð og er það vel.

En það er líka hægt að nýta afgangana sjálfur og spara þannig flutning okkar eigin afganga um langar leiðir og vinnslu annars staðar. Þeir sem hafa pláss fyrir moltutunnu ættu að nýta sér það. Það gerir mann miklu meðvitaðari um hverju maður hendir og hve miklum mat er raunverulega sóað á heimilinu.