Gömlu íslensku mánaðaheitin og gregoríanska tímatalið

Hin gömlu íslensku mánaðaheiti eru þessi:

1. þorri hefst föstudag í 13. viku vetrar (19. – 26. janúar)
2. góa hefst sunnudag í 18. viku vetrar (18. – 25. febrúar)
3. einmánuður hefst þriðjudag í 22. viku vetrar (20. – 26. mars)
4. harpa hefst sumardaginn fyrsta, fimmtudag í 1. viku sumars (19. – 25. apríl)
5. skerpla hefst laugardag í 5. viku sumars (19. – 25. maí)
6. sólmánuður hefst mánudag í 9. viku sumars (18. – 24. júní)
7. heyannir hefjast á sunnudegi 23. – 30. júlí
8. tvímánuður hefst þriðjudag í 18. viku sumars (22. – 29. ágúst)
9. haustmánuður hefst fimmtudag í 23. viku sumars (20. – 26. september)
10. gormánuður hefst fyrsta vetrardag, laugardag í 1. viku vetrar (21. – 28. október)
11. ýlir hefst mánudag í 5. viku vetrar (20. – 27. nóvember)
12. mörsugur hefst miðvikudag í 9. viku vetrar (20. – 27. desember)

Á skífunni hér að ofan sést hvernig gömlu mánaðaheiti skarast við gregoríanska tímatalið sem við notumst við í dag.

Samkvæmt gömlum heimildum voru enn eldri mánaðanöfn, þau er notuð voru til forna enn meira lýsandi fyrir þau verk sem bændur og búaiið unnu á tilteknum tímum og lýsir vel nálægðinni við náttúruna og nauðsyn þess að vinna ákveðin verk á réttum tíma. Fornu mánaðanöfnin eru eftirfarandi:

1. gaukmánuður/sáðtíð u.þ.b. 12. apríl – 11. maí
2. eggtíð/stekktíð u.þ.b. 12. maí – 11. júní
3. sólmánuður/selmánuður u.þ.b. 12. júní – 11. júlí
4. miðsumar/heyannir u.þ.b. 12. júlí – 11. ágúst
5. tvímánuður/heyannir u.þ.b. 12. ágúst – 11. september
6. kornskurðarmánuður/haustmánuður u.þ.b. 12. september – 11. október
7. górmánuður u.þ.b. 12. október – 11. nóvember
8. ýlir/frermánuður u.þ.b. 12. nóvember – 11. desember
9. jólmánuður/mörsugur/hrútmánuður u.þ.b. 12. desember – 11. janúar
10. þorri u.þ.b. 12. janúar – 11. febrúar
11. gói u.þ.b. 12. febrúar – 11. mars
12. einmánuður u.þ.b. 12. mars – 11. apríl

Nákvæm dagsetning er mismunandi eftir árum.

Grafík: Árstíðaskífa, Guðrún Tryggvadóttir ©Náttúran.is.