Þeistareykir – forsagan

Þann 30. apríl sl. lagði orkufyrirtækið Þeistareykir ehf., sem nú mun að fullu í eigu Landsvirkjunar, fram frummatsskýrslu um mat á umhverfisáhrifum vegna byggingar allt að 200 MWe jarðvarmaorkuvers á Þeistareykjum. Skýrslan nær jafnframt yfir mat á umhverfisáhrifum vegar milli Húsavíkur og virkjunarsvæðisins. Þennan sama dag voru lagðar fram fimm stórar frummatsskýrslur um fyrirhugaða orkuvinnslu og stóriðju á Norðausturlandi samtals tæplega 1100 bls. auk fjölda viðauka. Það gefur auga leið að það er ekki hægt að ætla nokkrum manni eða frjálsum félagasamtökum að rýna í málin í frítíma á þeim sex vikum sem ætlaðar voru til athugasemda skv. lögum. Frestur til að gera athugasemdir við skýrslurnar fimm rann úr 14. júní sl.

Af frummatsskýrslunni má ráða að þegar eftir borun þriðju holunnar á Þeistareykjum (ÞG-03) hafi orkuöflun verið orðin meiri en sem nemur 10 MW rafafli. Eftir það óskaði framkvæmdaraðili eftir ákvörðun Skipulagsstofnunar um matskyldu vegna borunar tveggja rannsóknarhola til viðbótar (ÞG-4 og ÞG-5). Skipulagsstofnun taldi framkvæmdirnar ekki líklegar til að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og skyldu þær því ekki háðar mati á umhverfisáhrifum. Samtök um náttúruvernd á Norðurlandi (SUNN) kærðu ákvörðunina til umhverfisráðuneytis sem staðfesti ákvörðun Skipulagsstofnunar. Síðar hefur borun einnar holu til viðbótar (ÞG-06) hlotið náð fyrir augum Skipulagsstofnunar.

Nú þegar hafa Þeistareykir ehf. aflað fimmfalt meiri orku en þarf fyrir 10 MW raforkuver sem þó er er ávallt háð umhverfismati. Það er deginum ljósara að stjórnvöld hafa algerlega misst sjónar á markmiðum laganna um mat á umhverfisáhrifum. Þetta á bæði við um Skipulagsstofnun og umhverfisráðuneyti, sem með vægast sagt frjálslegri túlkun sinn á lögum og reglum, hafa ákveðið að umfangsmiklar boranir skuli ekki háðar mati á umhverfisáhrifum. Þá hefur Umhverfistofnun, sem er helsti umsagnaraðili ríkisins á sviði umhverfismála, ekki gert athugasemdir við boranirnar (nema holu ÞG-06) þrátt fyrir að svæðið sé á náttúruminjaskrá og njóti auk þess að stærstum hluta sérstakrar verndar skv. a- og d-lið 37. gr. laga nr. 44/1999 um náttúruvernd. Hvað gengur stjórnvöldum til með svona vinnubrögðum? Hvar eru þeir aðilar sem eiga að gæta laga og réttar í landinu?

Þær boranir sem nú þegar hafa farið fram á Þeistareykjum, með tilheyrandi raski á jarðhitasvæðinu, að ekki sé minnst á skemmdir eftir efnistöku í vesturhlíðum Bæjarfjalls, hafa valdið því að svæðið getur ekki orðið samt um langa framtíð. Með því að undanskilja þessar framkvæmdir mati á umhverfisáhrifum hefur Skipulagsstofnun snúið á haus markmiðsákvæðum laga nr.106/2000 um mat á umhverfisáhrifum. Merking hugtaksins umtalsverð umhverfisáhrif hefur aldrei verið fyllilega ljós en stjórnvöld telja greinilega að á jarðhitasvæðum merki þetta ekki minna en fimm vinnsluholur og örkuöflun sem nemur um 50 MW af rafafli. Þetta er augljóslega skoðun Skipulagsstofnunar, studd af umhverfisráðuneyti.

Hvernig í ósköpunum eiga frjáls félagasamtök á borð við Samtök um náttúruvernd á Norðurlandi, Landvernd eða Náttúruverndarsatök Íslands að endast til að leggja vinnu í tilraunir til að koma vitinu fyrir stjórnvöld þegar vinnubrögð Skipulagsstofnunar og umhverfisráðuneytis eru eins og raun ber vitni? Allir vita jú að svokölluð úrskurðanefnd er vita gagnslaus í svona málum. Eiga þeir sem bera umhyggju fyrir landinu bara að sætta sig við það að skaðinn er skeður á Þeistareykjum og að þess vegna sé sjálfsagt að virkja svæðið? Hverjir bera ábyrgð á staðsetningu efnisnámunnar í skriðunni vestan í Bæjarfjalli? Og hverjir bera ábyrgð á því að stærsti borteigurinn var settur niður í hjarta svæðisins? Hvað varð um tæknina til að bora svonefndar skáholur allt að 1,5 km til hliðar út frá borteig?

Hugsunar- og fyrirhyggjuleysi þeirra sem að þessu málinu hafa komið er slíkt að það slær rækilega við alræmdum framkvæmdum við Hellisheiðarvirkjun og er þá langt til jafnað.

Framganga orkufyrirtækjanna og hagsmunagæsla sveitarfélagsins í máli sem þessu þarf reyndar ekki að koma neinum á óvart. En getur verið að starfsfólk Skipulagsstofnunar, Umhverfisstofnunar og jafnvel umhverfisráðuneytisins hafi misskilið hlutverk sitt svona hrapalega? Hefur það einhvern tilgang að fullgilda Árósasamninginn þegar stjórnvöld hunsa vandaðar athugasemdir frjálsra félagasamtaka?

Ljósmynd að Þeistareykjum, Sigmundur Einarsson.