Föstudagurinn langi

Hann heitir einnig langafrjádagur og mun það upphaflegra nafn, þótt eldri bókfest dæmi finnist um hitt. Orðið frjádagur mun semsé eldra en föstudagur, sem er tilkomið við tittnefnda dagheitabreytingu á 12. öld eða fyrr. Frjádagur mun fela í sér gyðjunafn eða ásynju, sem ólítið á skylst við þær Frigg og Freyju. Dagurinn hét á latínu dies Veneris, Venusardagur, og sú germanska gyðja, sem helst samsvaraði Venusi, hét Fría á þýsku og Fríg á engilsaxnesku. Og í Hauksbók frá 14. öld segir reyndar berum orðum: “En hinn 6. dag gáfu þeir hinni örgu Venu, er heitir Frigg á dönsku. „Í samræmi við þetta hét dagurinn frígedag á engilsaxnesku og friatac á fornháþýsku, og sjá allir, að ekki er langt milli þess og frjádags á íslensku.

Langifrjádagur eða langafrjádagur mun hinsvegar kominn til okkar beint úr engilsaxnesku einsog fleira í kirkjumáli. Þar hét hann langa frígedag. En aldrei virðist hann hafa heitið þvilíku nafni á þýsku, þar sem hann kallast enn Karfreitag. Orðið hefur haldist í íslensku við hlið föstudagsins langa fram á þennan dag, og mun það valda, að menn voru hættir að skilja, hvað frjádagur merkti, þegar dagheitabreytingin sigraði að mörgu öðru leyti. Föstudagurinn langi er til minningar um hina löngu pínu Krists á krossinum. Nafnið höfðar sjáanlega til þess, að dagar mótlætisins þykja ávallt líða seint. Síðarmeir hafa menn viljað draga svo ókristilega ályktun, að kirkjugestum hafi fundist hin langdregna guðsþjónusta þennan dag svo leiðinleg, að nafnið sé af því sprottið. Ekki hafi bætt úr skák, að víða var til siðs að borða ekkert fyrr en eftir miðaftan á þessum degi.

Engan dag ársins var börnum og unglingum bannað eins strengilega að hafa í frammi nokkur gleðilæti. Jafnvel höfðu sumir þann sið, sem mun vera staðreynd, að hýða börnin rækilega á föstudaginn langa fyrir allar þeirra syndir og yfirsjónir á föstunni og láta þau þannig um leið taka þátt í pínu Krists. Er í frásögur fært, að kerling ein vildi hýða dóttur sína, þegar hún var orðin gift kona, og þótti óguðleikinn langt á leið kominn og heimur farinn versnandi, er hún fékk því ekki ráðið fyrir eiginmanni hennar.

Mynd: Krossfestingin eftir Giotto.