Hvernig má forðast erfðabreytt matvæli?

Þótt ný leg IMG-Gallupkönnun hafi sýnt að 90% landsmanna vilji að erfðabreytt matvæli séu merkt veldur aðgerðaleysi stjórnvalda á þessu sviði því að neytendum er enn ekki tryggður grundvallarréttur til valfrelsis um þau matvæli er þeir velja fjölskyldum sínum. Erfðabreytt matvæli eru nær örugglega á boðstólum í flestum íslenskum matvörubúðum, án þess að þau séu auðsjáanleg neytendum þar sem þau eru ekki merkt. Þessu er öfugt farið í Evrópulöndum, en öll 25 aðildarríki ESB krefjast merkinga á erfðabreyttum matvælum. Hið sama á við um mörg önnur ríki s.s. Noreg, Sviss, Rússland, Japan, Suður Kóreu, Ástralíu, Nýja Sjáland og Brasilíu. M.a.s. lönd eins og Kína, Indónesía og Hvíta Rússland, sem ekki eru þekkt fyrir lýðræðislegt stjórnarfar, hafa sett reglugerðir sem tryggja merkingar erfðabreyttra matvæla.

Vegna aðildar sinnar að EES ber Íslandi að taka upp reglugerðir ESB um erfðabreytt matvæli. Þrjár reglugerðir ESB um merkingar erfðabreyttra matvæla (nr. 258/1997, nr. 1139/1998 og nr. 1829/2003) hafa samt ekki verið teknar upp, þótt sú elsta sé frá árinu 1997. Noregur er eins og Ísland aðili að EES, en hefur sýnt meiri ábyrgð gagnvart neytendum með því að setja löggjöf um merkingar erfðabreyttra matvæla. Hversvegna hefur Umhverfisráðuneytið æ ofan í æ látið hjá líða að lögfesta reglugerðir um merkingar erfðabreyttra matvæla þrátt fyrir fyrirheit þar um?

ESB verndar neytendur
Öll matvæli og dýrafóður á mörkuðum ESB sem innihalda meira en 0,9% af erfðabreyttum efnum eru merkt sérstaklega með orðunum ‘erfðabreytt’ eða ´framleitt úr erfðabreyttu …’, ýmist í innihaldslýsingu eða annars staðar á umbúðum. Íslenskir neytendur geta með góðri vissu keypt matvæli innflutt frá ESB-löndum, bæði vegna þess að þau eru merkt og vegna þess að svo fáar evrópskar vörur innihalda erfðabreytt hráefni. Evrópubúar vilja almennt ekki neyta erfðabreyttra matvæla, og þar af leiðandi eru þau almennt ekki framleidd af matvælafyrirtækjum eða á boðstólum verslana í Evrópu. Jafnvel ´bandarísk´ matvæli framleidd í Evrópu samkvæmt sérleyfi eru án erfðabreyttra efna.

Erfðabreytt matvæli frá Bandaríkjunum og Kanada eru ómerkt
Mikill meirihluti erfðabreyttra matvæla á heimsmarkaði er framleiddur í Bandaríkjunum og Kanada, sem hvorugt krefjast þess að erfðabreyttra efna sé getið á vörumerkingum. Þetta veldur íslenskum neytendum vandræðum. Fjöldi stórmarkaða og matvörubúða hér á landi selja matvæli sem framleidd eru í þessum löndum og verulegar líkur eru á því að stór hluti þeirra innihaldi erfðabreytt efni. Þeir sem vilja forðast erfðabreytt geta það ekki vegna þess að efnanna er hvergi getið á merkingum, og eiga þeir því um tvo kosti að velja:

• að kaupa ekki matvæli sem framleidd eru í Bandaríkjunum og Kanada, en kaupa þess í stað eingöngu matvæli frá Evrópu eða öðrum löndum sem merkja erfðabreytt matvæli; þeir sem fara þá leið þurfa ekki að óttast færri valkosti; Evrópa framleiðir flestallar mögulegar tegundir matvæla; ólíklegt er að bandarískar vörur framleiddar í Evrópu samkvæmt sérleyfum innihaldi erfðabreytt efni og ef svo væri þá væru þær merktar;
• að afla sér þekkingar á því hvers konar erfðabreytt matvæli berast frá Norður Ameríku; einkum er gagnlegt að muna að næstum öll erfðabreytt matvæli sem eru á boðstólum eru unnar afurðir, m.ö.o. ekki ferskar vörur heldur vörur seldar í dósum, flöskum og ýmiss konar öskjum; neytendur sem kaupa unna vöru ættu að kanna upprunaland hennar; ef varan er framleidd í Norður Ameríku er hugsanlegt að hún innihaldi erfðabreytt efni – og geta neytendur þá t.d. kannað hvort varan er á skrá um erfðabreyttar matvörur á neðangreindri vefsíðu.

Hvernig er unnt að greina ómerkt erfðabreytt matvæli?
Vefsíðan “The True Food Network” birtir leiðarvísi neytenda um erfðabreytt matvæli framleidd í Bandaríkjunum (sjá www.truefoodnow.org/shoppersguide/ ). Þessi leiðarvísir er gagnlegur fyrir almenna neytendur sem forðast vilja kaup á erfðabreyttum matvælum og ekki síður fyrir innflytjendur og kaupmenn sem vilja komast hjá því að flytja inn og selja slíkar vörur. En leiðarvísirinn gengur lengra – þar er ekki aðeins skrá um erfðabreytt matvæli eftir vörumerkjum heldur einnig skrá um valkosti sömu vörutegunda sem ekki innihalda erfðabreytt efni.

Í meðfylgjandi töflu eru nefnd dæmi úr leiðarvísi þessum um matvæli framleidd í Bandaríkjunum sem innihalda erfðabreytt efni. Það kann að koma íslenskum neytendum í opna skjöldu að flestar þessar tegundir erfðabreyttra matvæla eru að jafnaði á boðstólum í stórmörkuðum og matvörubúðum hér á landi – ómerkt.